Op zoek naar het Oer-IJ en de Romeinen

De naam Oer-IJ spreekt tot de verbeelding. Deze meest noordelijke tak van de Rijn stroomde ooit vanuit Amsterdam via Velsen naar de kust bij Castricum. Aan de oevers vestigden zich de Romeinen en zij bouwden er twee havenforten. De rivier verdween, de Romeinen ook. Subtiele sporen in het landschap en schatten in de bodem bleven achter. Je moet het weten en goed kijken, dan zie je het. Stichting Oer-IJ helpt geïnteresseerden daarbij een handje.

De Romeinen in Velsen.

In het najaar van 2021 werd door nieuw onderzoek duidelijk dat de Romeinse nederzettingen veel groter waren dan eerder werd gedacht. Het was geen castellum van een hectare, maar een castra van ruim 11 hectare, waar duizenden soldaten werden geherbergd. Wandel je door Spaarnwoude of rijd je door de Velsertunnel, ga je dwars door de Romeinse historie heen. Zonder het te merken, want bijna alles bevindt zich onder de grond. ‘Volgens het verdrag van Malta moeten archeologische vondsten zoveel mogelijk in de bodem blijven’, legt Hans Romeyn uit. Zijn functie bij de stichting beschrijft hij als oliemannetje: de juiste mensen bij elkaar brengen zodat ideeën bedacht en uitgevoerd worden. Zijn eigen interesse voor historie werd gewekt door een bevlogen geschiedenisleraar op de middelbare school. Toen hij de vraag kreeg om mee te denken over het zichtbaar maken van de Romeinse forten in Velsen, hoefde hij niet lang na te denken. ‘Mijn naam heb ik al mee’, lacht Hans Romeyn.

Bekend maakt bemind.

De uitdaging is om iets zichtbaar te maken wat grotendeels in de bodem ligt of verdwenen is. Om de ogen te openen voor het historische landschap en het erfgoed, zoekt Stichting Oer-IJ naar mogelijkheden om het groen en het erfgoed in het gebied te beschermen en op een positieve manier te ontwikkelen. Daarvoor is het belangrijk dat mensen de omgeving op waarde schatten. ‘Als je de historie kent, wordt je gemeente mooier’, aldus Hans Romeyn. Aan plannen om de zichtbaarheid en bekendheid te vergroten, wordt op dit moment hard gewerkt.

Fietsen langs het Oer-IJ.

De Stichting Oer-IJ heeft Romeinendeskundige Arjen Bosman een ontwerp laten maken voor een markering van de locatie van de Romeinse forten en er is een Romeinenwandelroute in de maak. Maar je kunt ook nu al dingen doen, zoals een excursie met een Oer-IJ-gids of fietsen op de 115 kilometer lange route ‘Langs de oevers van het Oer-IJ’. Onderweg zul je kronkelende sloten en subtiele hoogteverschillen zien. Ook de bebouwing laat het verloop van de rivier zien: de lintbebouwing, kerken, buitenplaatsen, boerderijen en wegen werden op de hogere, droge delen dicht bij de rivier aangelegd. Om je ogen voor deze details te openen, heeft Stichting Oer-IJ vier informatiepanelen langs de route geplaats en bovendien een routeboekje en een podcast uitgebracht. Dit maakt het net iets makkelijker om je voor te stellen hoe het hier vroeger uit moet hebben gezien. En als je je ogen sluit, hoor je bijna het Oer-IJ stromen en de Romeinen struinen.

Meer informatie over activiteiten en ontwikkelingen is te vinden op de website oerij.eu.

Tekeningen: Bert Bus